2025, Volume 126, Issue I
Czy czeka nas kolejna dekada wstrząsów w wymiarze sprawiedliwości? Warunki skutecznych reform a konstytucyjne prawo do sądu
Bartłomiej Wróblewski1
-------------------------------------------------------------------------------------------------
1Wydział Psychologii i Prawa w Poznaniu, SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny
Full text
Streszczenie
Przedstawiane przez obecny polski rząd projekty zmian w ustawach dotyczących szeroko pojętego wymiaru sprawiedliwości zawierają propozycje zasadniczo odmienne od rozwiązań przyjmowanych przez rządy Zjednoczonej Prawicy. Wpisują się w działania, o których Jan Rokita pisał jako nie mających historycznego precedensu, a prof. Jan Majchrowski i Piotr Zaremba określali jako „zdelegalizowanie III Rzeczypospolitej”. Autor analizuje uwarunkowania konstytucyjne i praktyczne konsekwencje tych propozycji. Jednocześnie formułuje trzy warunki reform ustrojowych: zgodność z Konstytucją, realizowanie wskazanych przez reformatorów celów (czynienie instytucji sprawiedliwszymi, bardziej transparentnymi, sprawniejszymi), a także zapewnienie zmianom pewnej trwałości, aby mogły funkcjonować w perspektywie wykraczającej poza jeden cykl polityczny. Do tego potrzeba akceptacji społecznej oraz konsensusu klasy politycznej wykraczającego poza aktualnie rządzący obóz polityczny. Reguły te dotyczą szeroko pojętego wymiaru sprawiedliwości, ale także innych instytucji publicznych jak Państwowa Komisja Wyborcza, media publiczne czy służby specjalne. Autor dowodzi, że zawieranie kompromisów jest nieuchronne, jeśli zakłada się zapewnienie reformom trwałości.
Słowa kluczowe
warunki reform, delegalizacja III Rzeczypospolitej, demokracja walcząca, Trybunał Konstytucyjny, Krajowa Rada Sądownictwa, sądy, prokuratura
Are we facing another decade of upheaval in the justice system? Criteria for effective reforms and right to a fair trial
Summary
The legislative initiatives presently advanced by the incumbent Government of the Republic of Poland in relation to the broadly construed administration of justice introduce proposals that represent a fundamental departure from the legal and institutional solutions adopted by successive governments of the United Right coalition. These initiatives constitute part of a broader agenda which has been characterized by Jan Rokita as historically unprecedented, and by Professor Jan Majchrowski and Piotr Zaremba as amounting to the "delegitimization of the Third Republic of Poland." This analysis critically examines the constitutional underpinnings and the potential practical ramifications of the proposed reforms. In this context, the author delineates three essential criteria that must be satisfied for systemic reforms to be legitimate and sustainable: (1) conformity with the provisions and principles of the Constitution of the Republic of Poland; (2) the effective realization of the declared objectives of the reformers—specifically, the enhancement of justice, transparency, and institutional efficiency; and (3) the establishment of sufficient structural durability to ensure that the reforms endure beyond a single parliamentary or political term. The attainment of these objectives, the author contends, requires not only broad societal support but also a trans-partisan concord that transcends the confines of the ruling political formation. These normative conditions are applicable not solely to the judiciary and the courts, but equally to other foundational public institutions, including the National Electoral Commission, public service media, and intelligence and security agencies. The author submits that the pursuit of structural permanence in institutional reform renders political compromise not merely advisable, but indispensable.
Keywords
conditions of reform, delegitimization of the Third Republic of Poland, militant democracy, Constitutional Tribunal, National Council of the Judiciary, courts, public prosecution service